Περί Δράσης Μονοτήτων... Στοχοθέτηση περισσότερο φιλόδοξη παρά εφικτή. Η φιλοδοξία δεν αφορά τόσο την Δράση αυτή καθ’ εαυτή, όσο την έννοια της Μονότητας. Ή μονάδας αν θέλετε... Η σκληρή αλήθεια είναι ότι ακόμη και η πιο ζωηρή φαντασία αδυνατεί να συλλάβει έννοια απλούστερη του Δύο (αντιλαμβάνομαι κάτι πάντοτε συγκριτικά με κάτι άλλο)! Με το Ένα να μοιάζει ανέφικτο, η σκέψη «είμαι Ένας Παρατηρητής που προσπαθώ να διαμορφώσω(-ωθώ από) την Πραγματικότητα», προβληματίζει σοβαρά όσους καταφέρουν να συγκρατήσουν τα χαχανητά τους. Η ερώτηση που μοιραία τίθεται είναι αυτή που ο νους τείνει να απωθήσει. Προσπαθεί απεγνωσμένα να σε ωθήσει στο ερώτημα: «Είμαι Παρατηρητής;». Κι εμείς σε ρωτάμε ευθαρσώς: «Είσαι Ένας;;!». Μάλλον όχι, αφού το τελευταίο ερώτημα το απωθεί κομμάτι του δικού σου νου που δεν είσαι Εσύ! Κι όσο απομακρύνεσαι περισσότερο απ’ το ανέφικτο Ένα, τόσο μειώνεται η ισχύς της παρατήρησής σου...
Ας συμβουλευτούμε τους ειδικούς.
Περί εγκεφάλου: Αποτελεί ενάμισι κιλό πολύπλοκου συμπλέγματος νευρωνικών δικτύων. Ακούγεται εντυπωσιακό κι αινιγματικό, και είναι περισσότερο απ’ όσο ακούγεται. Εκτός από αντίβαρο για τα πόδια μας (Μπαλάνος speaking…), επιτελεί μία σειρά πολυσύνθετων ή απλούστατων (εξαρτάται πως κοιτάς) λειτουργιών, όπως το να νιώθουμε πως υπάρχουμε επειδή πιστεύουμε πως σκεφτόμαστε (τουλάχιστον o εγκέφαλος του Ντεκάρτ)!
Μπορεί να παραλληλιστεί με ένα κρεμμύδι, όχι λόγω οσμής, αλλά λόγω των αλλεπάλληλων στρώσεων που σύμφωνα με τους νευροφυσιολόγους εκφράζουν την εξελικτική πορεία του ανθρώπινου είδους: από αμοιβάδα, ως ζωντόβολο. Αποφεύγοντας να αναφερθούμε σε σχέσεις δεξιού κι αριστερού ημισφαιρίου και απλουστεύοντας σχεδόν επικίνδυνα, έχουμε (από μέσα προς τα έξω):
1) Εγκεφαλικό στέλεχος: Το πλέον πρωτόγονο κομμάτι του εγκεφάλου το οποίο αποτελεί την προέκταση προς τα πάνω, μέσα στο κρανίο, του νωτιαίου μυελού. Είναι γνωστό και ως ερπετικό σύμπλεγμα. Επιτελεί βασικές ζωτικές λειτουργίες, όπως η αναπνοή, ο μεταβολισμός, στερεότυπες κινήσεις και αντιδράσεις. Αυτός ο εγκέφαλος κυριαρχούσε την εποχή των ερπετών. Δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι σκέπτεται ή μαθαίνει, αποτελεί περισσότερο ένα σύστημα προγραμματισμένων ρυθμιστών με στόχο την επιβίωση. Παρένθεση: Κάποιοι πιστεύουν ότι η καθήλωση του δράκου από τον Άγιο Γεώργιο, στη γνωστή εικόνα, συμβολίζει τον έλεγχο του ερπετικού συμπλέγματος απ’ το νεοφλοιό.
2) Μεταιχμιακό σύστημα: Γνωστό και ως επιχείλιο σύστημα. Με την εμφάνιση των θηλαστικών προστέθηκαν νέα ουσιώδη στρώματα συγκινησιακού εγκεφάλου γύρω απ’ το εγκεφαλικό στέλεχος. Εκεί εδρεύουν τα συναισθήματα, η μάθηση-μνήμη, το Ένστικτο.
3) Τελευταίο νευρωνικό στρώμα: νεοφλοιός ή νεοχιτώνιο. Κύριο χαρακτηριστικό του Homo Sapiens. Είναι τα νευρωνικά δίκτυα που εκφράζουν την ανθρώπινη συνείδηση. Η έδρα της λογικής σκέψης (τρομάρα μας!).
Είδαμε λοιπόν τα επιμέρους τμήματα ενός αρμονικά και ειρηνικά(;) εργαζόμενου εγκεφάλου, όπου το ένα δίκτυο συμπληρώνει το άλλο, με αποτέλεσμα το σύνολο να πορεύεται σαν Ένα, προς έναν κοινό σκοπό. Και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα!! Το γιατί δεν ισχύει το παραπάνω θα το δούμε στην πορεία.
Οι κύριες οδοί μέσω των οποίων ο εγκέφαλος προσλαμβάνει και επεξεργάζεται τις έξωθεν πληροφορίες είναι δύο:
1) Η ανώτερη οδός: αποτελεί την αργή και αναλυτική οδό. Κινεί νευρωνικά συστήματα που εργάζονται αργά και μεθοδικά, με σκόπιμη προσπάθεια. Αφορά κυρίως το νευρωνικό κύκλωμα του προμετωπιαίου φλοιού (τμήμα του νεοφλοιού). Έχει να κάνει με την επίγνωση των πραγμάτων, τη λογική ανάλυση, την αντίληψη, τον αιτιοκρατικό συσχετισμό.
2) Η κατώτερη οδός: συναισθηματική μετάδοση. Αφορά τα κυκλώματα που λειτουργούν στο κατώφλι της συνείδησής μας αυτόματα, δίχως προσπάθεια-έλεγχο και με απίστευτη ταχύτητα. Νευρωνικό κύκλωμα αμυγδαλής και άλλων αυτόματων κόμβων (μεταιχμιακό σύστημα).
Αν παραλληλίζαμε την ροή πληροφορίας με την παροχή νερού, η ανώτερη οδός είναι η βρύση της κουζίνας σας, με όλο το ειδικά μελετημένο κι ελεγχόμενο υδραυλικό κύκλωμα του σπιτιού σας, ενώ η κατώτερη οδός είναι ο καταρράκτης του Νιαγάρα, αν βέβαια υποθέσουμε ότι καταλήγει μέσα στο ίδιο σας το σπίτι! Φανταστείτε τον εαυτό σας να κολυμπά στο σαλόνι απεγνωσμένα για να σωθεί και να καταριέται υποθέτοντας ότι άφησε την βρύση της κουζίνας ανοιχτή!! Δεν είναι λοιπόν άξιο απορίας το σχόλιο του Robert Heinlein: «Ο άνθρωπος δεν είναι έλλογο ον, αλλά εκλογικευτικό» (εκλογικεύει εκ των υστέρων...)!
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ισχύος της κατώτερης οδού και της Δύναμης του μεταιχμιακού συστήματος αποτελεί αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν Συγκινησιακή Πειρατεία: Ένα κέντρο μέσα στον μεταιχμιακό εγκέφαλο αναγγέλλει κάποιο επείγον περιστατικό, επιστρατεύοντας τον υπόλοιπο εγκέφαλο στην υπηρεσία του. Η «πειρατεία» είναι στιγμιαία, προκαλώντας αυτή την αντίδραση σε κρίσιμες στιγμές, πριν ο νεοφλοιός (δηλαδή Εσύ!) βρει την ευκαιρία να πάρει είδηση τι ακριβώς συμβαίνει και, πολύ λιγότερο, να κρίνει. Το διακριτικό στοιχείο μίας τέτοιας πειρατείας είναι ότι, εκ των υστέρων, αυτοί που βρέθηκαν υπό την επήρειά της έχουν την αίσθηση ότι δεν γνωρίζουν τι «τους έπιασε»! Η πειρατεία έχει τη ρίζα της στην αμυγδαλή (μεταιχμιακό σύστημα).
Η αμυγδαλή μπορεί να πάρει τον έλεγχο των πράξεών μας ακόμη κι αν ο σκεπτόμενος εγκέφαλος, ο νεοφλοιός, δεν έχει ακόμη καταλήξει σε μία απόφαση. Το εκτεταμένο δίκτυο των νευρωνικών συνδέσεων της αμυγδαλής της επιτρέπει, στη διάρκεια μιας συναισθηματικής έκτακτης ανάγκης, να συλλάβει και να καθοδηγήσει το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένου και του λογικού εγκεφάλου! Η νευρωνική γεωμετρία επιτρέπει, μετά τη λήψη αισθητήριων σημάτων, στην αμυγδαλή να αντιδρά ΠΡΙΝ το νεοφλοιό (νευρική παράκαμψη). Ανατομικά, το συγκινησιακό σύστημα μπορεί να δράσει ανεξάρτητα απ’ το νεοφλοιό. Συναισθηματικές αντιδράσεις και μνήμες μπορούν να διαμορφωθούν χωρίς καμία ενσυνείδητη γνωστική συμμέτοχή!
Οι συγκινησιακές πειρατείες συνδυάζουν τη διέγερση της αμυγδαλής με την αποτυχία ενεργοποίησης των διεργασιών του νεοφλοιού που διατηρούν τη συναισθηματική ισορροπία. Ο προμετωπιαίος φλοιός (τμήμα του νεοφλοιού) ενεργεί ως χειριστής του συναισθήματος, ζυγιάζοντας τις αντιδράσεις πριν τη δράση, με το να μειώνει τα σήματα ενεργοποίησης που στέλνονται απ’ την αμυγδαλή και τα άλλα κέντρα του μεταιχμιακού συστήματος. Συγκεκριμένα, ο αριστερός προμετωπιαίος λοβός φαίνεται να αποτελεί μέρος του μηχανισμού «απενεργοποίησης» του εγκεφάλου για τα διαταρακτικά συναισθήματα: η αμυγδαλή υποδεικνύει, ο προμετωπιαίος λοβός ρυθμίζει (προμετωπιαίος έλεγχος μεταιχμιακών παρορμήσεων).
Σημαντικό ρόλο στον μεταιχμιακό έλεγχο παίζει και ο οφθαλμομετωπιαίος φλοιός (περιοχή πίσω απ’ τα μάτια: εκεί όπου καταλήγουν τα οπτικά νεύρα). Η οφθαλμομετωπιαία περιοχή είναι σημείο που διασταυρώνονται το υψηλότερο τμήμα των συναισθηματικών κέντρων και το χαμηλότερο τμήμα του σκεπτόμενου εγκεφάλου. Συνδέει νευρώνα προς νευρώνα το νεοφλοιό, την αμυγδαλή, και το εγκεφαλικό στέλεχος (αυτόματες αντιδράσεις). Βλέπουμε λοιπόν ότι ο οφθαλμομετωπιαίος φλοιός αναλαμβάνει τον στιγμιαίο συντονισμό σκέψης-συναισθήματος-δράσης. Ή, έστω, προσπαθεί...
Στην προσπάθεια αυτή καταλυτικό ρόλο παίζουν τα ατρακτοειδή κύτταρα. Ονομάζονται έτσι λόγω του σχήματός τους κι έχουν μέγεθος ως και 4 φορές μεγαλύτερο απ’ όλα τ’ άλλα εγκεφαλικά κύτταρα, με αποτέλεσμα την ταχύτατη μετάδοση σημάτων. Τα κύτταρα αυτά σχηματίζουν πυκνές συνδέσεις ανάμεσα στην οφθαλμομετωπιαία περιοχή και στο ανώτατο τμήμα του μεταιχμιακού συστήματος, στο φλοιό της πρόσθιας έλικας του προσαγωγίου. Η τελευταία, καθοδηγεί την προσοχή μας και συντονίζει σκέψεις, συναισθήματα και σωματικές αντιδράσεις στα ερεθίσματα που δεχόμαστε. Αυτός ο δεσμός δημιουργεί ένα είδος νευρωνικού κέντρου ελέγχου (έλεγχος κατώτερης οδού).
Είναι προφανές ότι ο αριθμός των ατρακτοειδών νευρικών κυττάρων παίζει σημαντικό εξελικτικό ρόλο, αφού καθορίζει τη δυνατότητα του συναισθηματικού ελέγχου. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει 1000 φορές περισσότερα απ’ τον πίθηκο. Βέβαια, η πολύ πρόσφατη ανακάλυψη τριπλάσιου αριθμού ατρακτοειδών κυττάρων στις φάλαινες απ’ ότι στον άνθρωπο (!!!) δημιουργεί συνειρμούς που οδηγούν τους περισσότερους σε αμηχανία, και σε ειρωνική διάθεση κάποιους σαφώς λιγότερους...
Ολοκληρώνοντας, ιδιαίτερη σημασία αποκτούν οι απόψεις νευροανατόμων, οι οποίοι, λόγω των εκτεταμένων διασυνδέσεων του οφθαλμομετωπιαίου φλοιού με το μεταιχμιακό εγκέφαλο, μιλούν για ένα είδος «μεταιχμιακού φλοιού»: το σκεπτόμενο μέρος του συγκινησιακού εγκεφάλου (διαφορετικό απ’ το νεοφλοιό ή σκεπτόμενο εγκέφαλο ή συνείδηση)!!!
Αν καταλάβαμε καλά, θεωρείται σχεδόν δεδομένη η ύπαρξη ενός δεύτερου σκεπτόμενου κέντρου, με έδρα τα «ενστικτώδη» νευρωνικά δίκτυα, το οποίο λαμβάνει κι επεξεργάζεται συντριπτικά πολλαπλάσιο όγκο πληροφοριών απ’ το περιβάλλον σε σχέση με το «συνειδητό» σκεπτόμενο κέντρο του νεοχιτωνίου (επίγνωση εαυτού!), με το οποίο συνδέεται (μέσω των ατρακτοειδών νευρώνων) και το καταλαμβάνει πλήρως αν το θεωρήσει απαραίτητο!!!!!
Αν θελήσετε να φέρετε σε δύσκολη θέση τους ειδικούς, έτσι, από αντίδραση για το πλήγμα στην υπόστασή σας, θα μπορούσατε να τους ρωτήσετε για το είδος της λογικής του συγκινησιακού νου. Όσοι χαμογελάτε περιμένοντας ασαφή μισόλογα, ίσως νιώσετε λίγο άβολα:
Η λογική του συγκινησιακού νου είναι συσχετιστική. Παίρνει στοιχεία που συμβολίζουν μία πραγματικότητα, ή ανακαλούν μια ανάμνησή της, και τα θεωρεί ως πραγματικότητα. Γι’ αυτό και οι μεταφορές, οι παρομοιώσεις, οι εικόνες, μιλούν ΑΜΕΣΑ στον συγκινησιακό νου, όπως η τέχνη (μυθιστορήματα, ποίηση, τραγούδι, θέατρο, κ.α.). Μεγάλοι δάσκαλοι του πνεύματος (Χριστός, Βούδας) άγγιξαν τις καρδιές των μαθητών τους μιλώντας με τη γλώσσα των συναισθημάτων, διδάσκοντας με παραβολές, μύθους και ιστορίες. Τα θρησκευτικά και τελετουργικά σύμβολα μιλούν τη γλώσσα της καρδιάς. Η λογική αυτή περιγράφεται απ’ τον Φρόιντ ως πρωτογενής διαδικασία. Δεν υπάρχουν νόμοι αιτίου-αιτιατού, τα πάντα είναι δυνατά. Τα πράγματα δεν καθορίζονται απ’ την αντικειμενική τους ταυτότητα, αλλά απ’ το πως γίνονται αντιληπτά. Είναι όπως φαίνονται!
Η λειτουργία του συγκινησιακού νου είναι σε μεγάλο βαθμό περιστασιακή, και υπαγορεύεται από τα συγκεκριμένα συναισθήματα που επικρατούν σε μία δεδομένη στιγμή. Μέσω επιλεκτικής μνήμης, οι πιο «σημαντικές» αναμνήσεις μπαίνουν στην κορυφή της ιεραρχίας κι ενεργοποιούνται πιο εύκολα. Μέσω της συναισθηματικής μνήμης, ο συγκινησιακός νους αντιδρά στο παρόν σα να ήταν το παρελθόν. Και καθυποτάσσει το λογικό νου στους δικούς του σκοπούς.
Αν μερικοί από σας νιώθετε εξαπατημένοι από κάποιούς, κακώς... Έτσι θα έπρεπε να νιώθετε ΟΛΟΙ! (Καλά, καλά, εσύ εξαιρείσαι!). Αν, δηλαδή, ο συγκινησιακός νους καθυποτάσσει το λογικό νου... και επηρεάζεται από εικόνες και ιστορίες... και με δεδομένο ότι όλοι μας γινόμαστε αποδέκτες εικόνων και ιστοριών από μία πηγή τους που βρίσκεται μέσα σε ΚΑΘΕ σπίτι... που μας τις ταΐζει σχεδόν θέλοντας και μη... και τις καταπίνουμε σα πολτό... σα μασημένη τροφή... , τότε επιμένετε ότι ο λογικός σας νους σκέφτεται για λογαριασμό σας και αποφασίζει για τη δράση σας; Σίγουρα θα μπορούσε να το κάνει, αλλά... ΤΟ ΚΑΝΕΙ;;; Αν ναι (χιχιχιχιχι), κάθε πότε; Αν όχι (μπράβο ειλικρίνεια!), ποιος σκέφτεται για λογαριασμό σας; Πώς θα λειτουργήσει ένας Παρατηρητής κατά το δοκούν, αν σκέφτεται γι’ αυτόν κάποιος άλλος (ή κάτι άλλο;); Ή αν η παρατήρηση λογικού (συνειδητού) και συγκινησιακού νου (ενστίκτου) δεν είναι κοινή;
Ίσως οι νευροφυσιολόγοι να μην περίμεναν ότι θα σκόνταφταν πάνω στο id της ψυχολογίας (ή ίσως στο μικρό του αδερφό...), αν βέβαια το έχουν καν αντιληφθεί. Είναι κοινό χαρακτηριστικό όλων των σύγχρονων επιστημών το γεγονός ότι ο επιστήμονας αδυνατεί πολλές φορές να αντιληφθεί ένα θεώρημα-εργαλείο, ακόμη κι αν συμμετείχε ενεργά στην ανακάλυψή του.
Οι Ινδιάνοι-σαμάνοι απείχαν υπερβολικά απ΄ το να χαρακτηριστούν επιστήμονες. Αυτός, ενδεχομένως, να ήταν ο λόγος που είχαν διαθέσιμη στην αντίληψή τους μια πιο ευρεία εικόνα, οπωσδήποτε με ελλείψεις στις λεπτομέρειες. Βλέπετε, η αποφυγή του σκοπέλου της εξειδίκευσης έχει και το τίμημά της. Τίμημα αποδεκτό, αν το όφελος είναι η αυτογνωσία και η διεύρυνση της επίγνωσης. Το γνωστικό μας σύστημα έπρεπε να εξελιχθεί υπερβολικά για να μπορέσει να προσεγγίσει, να αγγίξει αν θέλετε, τη δική τους αρχέγονη έννοια του Τοτέμ: το ζωομορφικό σύμβολο που εκφράζει το βαθύτερο εαυτό, τον ολότελα διαφορετικό απ’ τον επιφανειακό-καθημερινό εαυτό...
Είναι φανερό ότι η ισχύς παρατήρησης δεν μπορεί να ξεπεράσει ένα στοιχειώδες επίπεδο, αν δεν πείσεις τα σαγόνια σου να μην μασούν κουτόχορτο, και τον άλλο σου εαυτό να παρατηρήσει μαζί σου. Το τελευταίο (για το πρώτο: no comment) φαντάζει ουτοπικό, αν δεν τολμάς να τον αντικρίσεις κατάματα. Να σταθείς απέναντί του. Και να τον υποτάξεις.
Θα μας πείτε: Βουτιά στην Άβυσσο;;
Θα σας πούμε: Ναιαιαιαιαι!!!!!
Οι Νικητές τόλμησαν.
Όσοι τόλμησαν, δεν ήταν όλοι Νικητές.
Η επιλογή δική σας.
Ας συμβουλευτούμε τους ειδικούς.
Περί εγκεφάλου: Αποτελεί ενάμισι κιλό πολύπλοκου συμπλέγματος νευρωνικών δικτύων. Ακούγεται εντυπωσιακό κι αινιγματικό, και είναι περισσότερο απ’ όσο ακούγεται. Εκτός από αντίβαρο για τα πόδια μας (Μπαλάνος speaking…), επιτελεί μία σειρά πολυσύνθετων ή απλούστατων (εξαρτάται πως κοιτάς) λειτουργιών, όπως το να νιώθουμε πως υπάρχουμε επειδή πιστεύουμε πως σκεφτόμαστε (τουλάχιστον o εγκέφαλος του Ντεκάρτ)!
Μπορεί να παραλληλιστεί με ένα κρεμμύδι, όχι λόγω οσμής, αλλά λόγω των αλλεπάλληλων στρώσεων που σύμφωνα με τους νευροφυσιολόγους εκφράζουν την εξελικτική πορεία του ανθρώπινου είδους: από αμοιβάδα, ως ζωντόβολο. Αποφεύγοντας να αναφερθούμε σε σχέσεις δεξιού κι αριστερού ημισφαιρίου και απλουστεύοντας σχεδόν επικίνδυνα, έχουμε (από μέσα προς τα έξω):
1) Εγκεφαλικό στέλεχος: Το πλέον πρωτόγονο κομμάτι του εγκεφάλου το οποίο αποτελεί την προέκταση προς τα πάνω, μέσα στο κρανίο, του νωτιαίου μυελού. Είναι γνωστό και ως ερπετικό σύμπλεγμα. Επιτελεί βασικές ζωτικές λειτουργίες, όπως η αναπνοή, ο μεταβολισμός, στερεότυπες κινήσεις και αντιδράσεις. Αυτός ο εγκέφαλος κυριαρχούσε την εποχή των ερπετών. Δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι σκέπτεται ή μαθαίνει, αποτελεί περισσότερο ένα σύστημα προγραμματισμένων ρυθμιστών με στόχο την επιβίωση. Παρένθεση: Κάποιοι πιστεύουν ότι η καθήλωση του δράκου από τον Άγιο Γεώργιο, στη γνωστή εικόνα, συμβολίζει τον έλεγχο του ερπετικού συμπλέγματος απ’ το νεοφλοιό.
2) Μεταιχμιακό σύστημα: Γνωστό και ως επιχείλιο σύστημα. Με την εμφάνιση των θηλαστικών προστέθηκαν νέα ουσιώδη στρώματα συγκινησιακού εγκεφάλου γύρω απ’ το εγκεφαλικό στέλεχος. Εκεί εδρεύουν τα συναισθήματα, η μάθηση-μνήμη, το Ένστικτο.
3) Τελευταίο νευρωνικό στρώμα: νεοφλοιός ή νεοχιτώνιο. Κύριο χαρακτηριστικό του Homo Sapiens. Είναι τα νευρωνικά δίκτυα που εκφράζουν την ανθρώπινη συνείδηση. Η έδρα της λογικής σκέψης (τρομάρα μας!).
Είδαμε λοιπόν τα επιμέρους τμήματα ενός αρμονικά και ειρηνικά(;) εργαζόμενου εγκεφάλου, όπου το ένα δίκτυο συμπληρώνει το άλλο, με αποτέλεσμα το σύνολο να πορεύεται σαν Ένα, προς έναν κοινό σκοπό. Και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα!! Το γιατί δεν ισχύει το παραπάνω θα το δούμε στην πορεία.
Οι κύριες οδοί μέσω των οποίων ο εγκέφαλος προσλαμβάνει και επεξεργάζεται τις έξωθεν πληροφορίες είναι δύο:
1) Η ανώτερη οδός: αποτελεί την αργή και αναλυτική οδό. Κινεί νευρωνικά συστήματα που εργάζονται αργά και μεθοδικά, με σκόπιμη προσπάθεια. Αφορά κυρίως το νευρωνικό κύκλωμα του προμετωπιαίου φλοιού (τμήμα του νεοφλοιού). Έχει να κάνει με την επίγνωση των πραγμάτων, τη λογική ανάλυση, την αντίληψη, τον αιτιοκρατικό συσχετισμό.
2) Η κατώτερη οδός: συναισθηματική μετάδοση. Αφορά τα κυκλώματα που λειτουργούν στο κατώφλι της συνείδησής μας αυτόματα, δίχως προσπάθεια-έλεγχο και με απίστευτη ταχύτητα. Νευρωνικό κύκλωμα αμυγδαλής και άλλων αυτόματων κόμβων (μεταιχμιακό σύστημα).
Αν παραλληλίζαμε την ροή πληροφορίας με την παροχή νερού, η ανώτερη οδός είναι η βρύση της κουζίνας σας, με όλο το ειδικά μελετημένο κι ελεγχόμενο υδραυλικό κύκλωμα του σπιτιού σας, ενώ η κατώτερη οδός είναι ο καταρράκτης του Νιαγάρα, αν βέβαια υποθέσουμε ότι καταλήγει μέσα στο ίδιο σας το σπίτι! Φανταστείτε τον εαυτό σας να κολυμπά στο σαλόνι απεγνωσμένα για να σωθεί και να καταριέται υποθέτοντας ότι άφησε την βρύση της κουζίνας ανοιχτή!! Δεν είναι λοιπόν άξιο απορίας το σχόλιο του Robert Heinlein: «Ο άνθρωπος δεν είναι έλλογο ον, αλλά εκλογικευτικό» (εκλογικεύει εκ των υστέρων...)!
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ισχύος της κατώτερης οδού και της Δύναμης του μεταιχμιακού συστήματος αποτελεί αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν Συγκινησιακή Πειρατεία: Ένα κέντρο μέσα στον μεταιχμιακό εγκέφαλο αναγγέλλει κάποιο επείγον περιστατικό, επιστρατεύοντας τον υπόλοιπο εγκέφαλο στην υπηρεσία του. Η «πειρατεία» είναι στιγμιαία, προκαλώντας αυτή την αντίδραση σε κρίσιμες στιγμές, πριν ο νεοφλοιός (δηλαδή Εσύ!) βρει την ευκαιρία να πάρει είδηση τι ακριβώς συμβαίνει και, πολύ λιγότερο, να κρίνει. Το διακριτικό στοιχείο μίας τέτοιας πειρατείας είναι ότι, εκ των υστέρων, αυτοί που βρέθηκαν υπό την επήρειά της έχουν την αίσθηση ότι δεν γνωρίζουν τι «τους έπιασε»! Η πειρατεία έχει τη ρίζα της στην αμυγδαλή (μεταιχμιακό σύστημα).
Η αμυγδαλή μπορεί να πάρει τον έλεγχο των πράξεών μας ακόμη κι αν ο σκεπτόμενος εγκέφαλος, ο νεοφλοιός, δεν έχει ακόμη καταλήξει σε μία απόφαση. Το εκτεταμένο δίκτυο των νευρωνικών συνδέσεων της αμυγδαλής της επιτρέπει, στη διάρκεια μιας συναισθηματικής έκτακτης ανάγκης, να συλλάβει και να καθοδηγήσει το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένου και του λογικού εγκεφάλου! Η νευρωνική γεωμετρία επιτρέπει, μετά τη λήψη αισθητήριων σημάτων, στην αμυγδαλή να αντιδρά ΠΡΙΝ το νεοφλοιό (νευρική παράκαμψη). Ανατομικά, το συγκινησιακό σύστημα μπορεί να δράσει ανεξάρτητα απ’ το νεοφλοιό. Συναισθηματικές αντιδράσεις και μνήμες μπορούν να διαμορφωθούν χωρίς καμία ενσυνείδητη γνωστική συμμέτοχή!
Οι συγκινησιακές πειρατείες συνδυάζουν τη διέγερση της αμυγδαλής με την αποτυχία ενεργοποίησης των διεργασιών του νεοφλοιού που διατηρούν τη συναισθηματική ισορροπία. Ο προμετωπιαίος φλοιός (τμήμα του νεοφλοιού) ενεργεί ως χειριστής του συναισθήματος, ζυγιάζοντας τις αντιδράσεις πριν τη δράση, με το να μειώνει τα σήματα ενεργοποίησης που στέλνονται απ’ την αμυγδαλή και τα άλλα κέντρα του μεταιχμιακού συστήματος. Συγκεκριμένα, ο αριστερός προμετωπιαίος λοβός φαίνεται να αποτελεί μέρος του μηχανισμού «απενεργοποίησης» του εγκεφάλου για τα διαταρακτικά συναισθήματα: η αμυγδαλή υποδεικνύει, ο προμετωπιαίος λοβός ρυθμίζει (προμετωπιαίος έλεγχος μεταιχμιακών παρορμήσεων).
Σημαντικό ρόλο στον μεταιχμιακό έλεγχο παίζει και ο οφθαλμομετωπιαίος φλοιός (περιοχή πίσω απ’ τα μάτια: εκεί όπου καταλήγουν τα οπτικά νεύρα). Η οφθαλμομετωπιαία περιοχή είναι σημείο που διασταυρώνονται το υψηλότερο τμήμα των συναισθηματικών κέντρων και το χαμηλότερο τμήμα του σκεπτόμενου εγκεφάλου. Συνδέει νευρώνα προς νευρώνα το νεοφλοιό, την αμυγδαλή, και το εγκεφαλικό στέλεχος (αυτόματες αντιδράσεις). Βλέπουμε λοιπόν ότι ο οφθαλμομετωπιαίος φλοιός αναλαμβάνει τον στιγμιαίο συντονισμό σκέψης-συναισθήματος-δράσης. Ή, έστω, προσπαθεί...
Στην προσπάθεια αυτή καταλυτικό ρόλο παίζουν τα ατρακτοειδή κύτταρα. Ονομάζονται έτσι λόγω του σχήματός τους κι έχουν μέγεθος ως και 4 φορές μεγαλύτερο απ’ όλα τ’ άλλα εγκεφαλικά κύτταρα, με αποτέλεσμα την ταχύτατη μετάδοση σημάτων. Τα κύτταρα αυτά σχηματίζουν πυκνές συνδέσεις ανάμεσα στην οφθαλμομετωπιαία περιοχή και στο ανώτατο τμήμα του μεταιχμιακού συστήματος, στο φλοιό της πρόσθιας έλικας του προσαγωγίου. Η τελευταία, καθοδηγεί την προσοχή μας και συντονίζει σκέψεις, συναισθήματα και σωματικές αντιδράσεις στα ερεθίσματα που δεχόμαστε. Αυτός ο δεσμός δημιουργεί ένα είδος νευρωνικού κέντρου ελέγχου (έλεγχος κατώτερης οδού).
Είναι προφανές ότι ο αριθμός των ατρακτοειδών νευρικών κυττάρων παίζει σημαντικό εξελικτικό ρόλο, αφού καθορίζει τη δυνατότητα του συναισθηματικού ελέγχου. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει 1000 φορές περισσότερα απ’ τον πίθηκο. Βέβαια, η πολύ πρόσφατη ανακάλυψη τριπλάσιου αριθμού ατρακτοειδών κυττάρων στις φάλαινες απ’ ότι στον άνθρωπο (!!!) δημιουργεί συνειρμούς που οδηγούν τους περισσότερους σε αμηχανία, και σε ειρωνική διάθεση κάποιους σαφώς λιγότερους...
Ολοκληρώνοντας, ιδιαίτερη σημασία αποκτούν οι απόψεις νευροανατόμων, οι οποίοι, λόγω των εκτεταμένων διασυνδέσεων του οφθαλμομετωπιαίου φλοιού με το μεταιχμιακό εγκέφαλο, μιλούν για ένα είδος «μεταιχμιακού φλοιού»: το σκεπτόμενο μέρος του συγκινησιακού εγκεφάλου (διαφορετικό απ’ το νεοφλοιό ή σκεπτόμενο εγκέφαλο ή συνείδηση)!!!
Αν καταλάβαμε καλά, θεωρείται σχεδόν δεδομένη η ύπαρξη ενός δεύτερου σκεπτόμενου κέντρου, με έδρα τα «ενστικτώδη» νευρωνικά δίκτυα, το οποίο λαμβάνει κι επεξεργάζεται συντριπτικά πολλαπλάσιο όγκο πληροφοριών απ’ το περιβάλλον σε σχέση με το «συνειδητό» σκεπτόμενο κέντρο του νεοχιτωνίου (επίγνωση εαυτού!), με το οποίο συνδέεται (μέσω των ατρακτοειδών νευρώνων) και το καταλαμβάνει πλήρως αν το θεωρήσει απαραίτητο!!!!!
Αν θελήσετε να φέρετε σε δύσκολη θέση τους ειδικούς, έτσι, από αντίδραση για το πλήγμα στην υπόστασή σας, θα μπορούσατε να τους ρωτήσετε για το είδος της λογικής του συγκινησιακού νου. Όσοι χαμογελάτε περιμένοντας ασαφή μισόλογα, ίσως νιώσετε λίγο άβολα:
Η λογική του συγκινησιακού νου είναι συσχετιστική. Παίρνει στοιχεία που συμβολίζουν μία πραγματικότητα, ή ανακαλούν μια ανάμνησή της, και τα θεωρεί ως πραγματικότητα. Γι’ αυτό και οι μεταφορές, οι παρομοιώσεις, οι εικόνες, μιλούν ΑΜΕΣΑ στον συγκινησιακό νου, όπως η τέχνη (μυθιστορήματα, ποίηση, τραγούδι, θέατρο, κ.α.). Μεγάλοι δάσκαλοι του πνεύματος (Χριστός, Βούδας) άγγιξαν τις καρδιές των μαθητών τους μιλώντας με τη γλώσσα των συναισθημάτων, διδάσκοντας με παραβολές, μύθους και ιστορίες. Τα θρησκευτικά και τελετουργικά σύμβολα μιλούν τη γλώσσα της καρδιάς. Η λογική αυτή περιγράφεται απ’ τον Φρόιντ ως πρωτογενής διαδικασία. Δεν υπάρχουν νόμοι αιτίου-αιτιατού, τα πάντα είναι δυνατά. Τα πράγματα δεν καθορίζονται απ’ την αντικειμενική τους ταυτότητα, αλλά απ’ το πως γίνονται αντιληπτά. Είναι όπως φαίνονται!
Η λειτουργία του συγκινησιακού νου είναι σε μεγάλο βαθμό περιστασιακή, και υπαγορεύεται από τα συγκεκριμένα συναισθήματα που επικρατούν σε μία δεδομένη στιγμή. Μέσω επιλεκτικής μνήμης, οι πιο «σημαντικές» αναμνήσεις μπαίνουν στην κορυφή της ιεραρχίας κι ενεργοποιούνται πιο εύκολα. Μέσω της συναισθηματικής μνήμης, ο συγκινησιακός νους αντιδρά στο παρόν σα να ήταν το παρελθόν. Και καθυποτάσσει το λογικό νου στους δικούς του σκοπούς.
Αν μερικοί από σας νιώθετε εξαπατημένοι από κάποιούς, κακώς... Έτσι θα έπρεπε να νιώθετε ΟΛΟΙ! (Καλά, καλά, εσύ εξαιρείσαι!). Αν, δηλαδή, ο συγκινησιακός νους καθυποτάσσει το λογικό νου... και επηρεάζεται από εικόνες και ιστορίες... και με δεδομένο ότι όλοι μας γινόμαστε αποδέκτες εικόνων και ιστοριών από μία πηγή τους που βρίσκεται μέσα σε ΚΑΘΕ σπίτι... που μας τις ταΐζει σχεδόν θέλοντας και μη... και τις καταπίνουμε σα πολτό... σα μασημένη τροφή... , τότε επιμένετε ότι ο λογικός σας νους σκέφτεται για λογαριασμό σας και αποφασίζει για τη δράση σας; Σίγουρα θα μπορούσε να το κάνει, αλλά... ΤΟ ΚΑΝΕΙ;;; Αν ναι (χιχιχιχιχι), κάθε πότε; Αν όχι (μπράβο ειλικρίνεια!), ποιος σκέφτεται για λογαριασμό σας; Πώς θα λειτουργήσει ένας Παρατηρητής κατά το δοκούν, αν σκέφτεται γι’ αυτόν κάποιος άλλος (ή κάτι άλλο;); Ή αν η παρατήρηση λογικού (συνειδητού) και συγκινησιακού νου (ενστίκτου) δεν είναι κοινή;
Ίσως οι νευροφυσιολόγοι να μην περίμεναν ότι θα σκόνταφταν πάνω στο id της ψυχολογίας (ή ίσως στο μικρό του αδερφό...), αν βέβαια το έχουν καν αντιληφθεί. Είναι κοινό χαρακτηριστικό όλων των σύγχρονων επιστημών το γεγονός ότι ο επιστήμονας αδυνατεί πολλές φορές να αντιληφθεί ένα θεώρημα-εργαλείο, ακόμη κι αν συμμετείχε ενεργά στην ανακάλυψή του.
Οι Ινδιάνοι-σαμάνοι απείχαν υπερβολικά απ΄ το να χαρακτηριστούν επιστήμονες. Αυτός, ενδεχομένως, να ήταν ο λόγος που είχαν διαθέσιμη στην αντίληψή τους μια πιο ευρεία εικόνα, οπωσδήποτε με ελλείψεις στις λεπτομέρειες. Βλέπετε, η αποφυγή του σκοπέλου της εξειδίκευσης έχει και το τίμημά της. Τίμημα αποδεκτό, αν το όφελος είναι η αυτογνωσία και η διεύρυνση της επίγνωσης. Το γνωστικό μας σύστημα έπρεπε να εξελιχθεί υπερβολικά για να μπορέσει να προσεγγίσει, να αγγίξει αν θέλετε, τη δική τους αρχέγονη έννοια του Τοτέμ: το ζωομορφικό σύμβολο που εκφράζει το βαθύτερο εαυτό, τον ολότελα διαφορετικό απ’ τον επιφανειακό-καθημερινό εαυτό...
Είναι φανερό ότι η ισχύς παρατήρησης δεν μπορεί να ξεπεράσει ένα στοιχειώδες επίπεδο, αν δεν πείσεις τα σαγόνια σου να μην μασούν κουτόχορτο, και τον άλλο σου εαυτό να παρατηρήσει μαζί σου. Το τελευταίο (για το πρώτο: no comment) φαντάζει ουτοπικό, αν δεν τολμάς να τον αντικρίσεις κατάματα. Να σταθείς απέναντί του. Και να τον υποτάξεις.
Θα μας πείτε: Βουτιά στην Άβυσσο;;
Θα σας πούμε: Ναιαιαιαιαι!!!!!
Οι Νικητές τόλμησαν.
Όσοι τόλμησαν, δεν ήταν όλοι Νικητές.
Η επιλογή δική σας.
ΥΣ. Αντιγράψαμε απ’ τον Daniel Goleman: Συναισθηματική Νοημοσύνη, Κοινωνική Νοημοσύνη, εκδ. Ελληνικά γράμματα. Προτείνουμε να τα μελετήσετε ξανά και ξανά και... καλή τύχη.
